Trong hành trình chống lại căn bệnh ung thư, nhiều bệnh nhân và gia đình thường tìm kiếm những giải pháp mới, những tia hy vọng ngoài các phương pháp điều trị truyền thống. Sự khao khát này đã tạo điều kiện cho sự nổi lên của nhiều liệu pháp bổ sung và thay thế, trong đó nọc bọ cạp xanh Cuba (Rhopalurus junceus) và các sản phẩm thương mại như Vidatox hay Vida Plus là một trong những cái tên phổ biến.
Bài viết này được thực hiện với mục tiêu cung cấp một phân tích khoa học khách quan và toàn diện về tiềm năng của nọc bọ cạp xanh Cuba, dựa trên những bằng chứng nghiên cứu hiện có. Mục tiêu chính là làm sáng tỏ những gì khoa học đã và chưa chứng minh về khả năng tác động của loại nọc độc này lên tế bào ung thư. Dữ liệu trình bày ở đây nhằm giúp người bệnh và người thân có thể đưa ra quyết định sáng suốt nhất, trang bị cho họ kiến thức cần thiết để đồng hành cùng bệnh nhân trong suốt quá trình điều trị bệnh

Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng các thành phần trong nọc bọ cạp, không chỉ riêng loài Rhopalurus junceus, có thể tác động lên tế bào ung thư thông qua một số cơ chế chính :
- Gây chết tế bào theo chương trình (Apoptosis) và hoại tử (Necrosis): Một trong những cơ chế phổ biến nhất được quan sát là việc nọc độc kích hoạt "công tắc tự sát" của tế bào ung thư, gây ra sự phân hủy tế bào một cách có kiểm soát. Apoptosis được đặc trưng bởi sự cô đặc của chất nhiễm sắc và tăng cường biểu hiện của các gen tiền apoptotic như Bax và Caspase-3, đồng thời giảm các gen chống apoptotic như Bcl-2. Bên cạnh đó, hoại tử (necrosis) cũng là một cơ chế gây chết tế bào khác đã được ghi nhận ở một số dòng tế bào ung thư.
- Tác động lên các kênh ion đặc hiệu: Các peptide trong nọc độc bọ cạp có thể "khóa" hoặc điều chỉnh các kênh ion (Na+, K+, Cl-) trên màng tế bào. Các nghiên cứu gần đây cho thấy tế bào ung thư thường có sự biểu hiện bất thường của các kênh này để hỗ trợ sự tăng trưởng, di chuyển và xâm lấn của chúng. Việc điều chỉnh các kênh ion này có thể phá vỡ quá trình sinh lý bệnh của khối u. Ví dụ, các peptide cation hóa đã được tổng hợp để tăng cường hiệu quả chống ung thư trên nhiều dòng tế bào.
- Ức chế hình thành mạch máu nuôi khối u (Anti-angiogenesis): Một số peptide có khả năng ngăn chặn sự hình thành các mạch máu mới cần thiết để cung cấp dưỡng chất cho khối u, khiến chúng bị "chết đói" và không thể phát triển.
- Ức chế sự di căn và xâm lấn: Nọc độc có thể làm giảm khả năng di chuyển và lan truyền của tế bào ung thư, một bước quan trọng trong quá trình di căn.

Mặc dù có tiềm năng, việc sử dụng nọc bọ cạp trong y học chính thống rất khác so với cách tiếp cận dân gian. Một ví dụ điển hình là Chlorotoxin (CTX), một peptide từ nọc bọ cạp đuôi tử thần (Leiurus hebraeus). CTX nổi bật với khả năng liên kết chọn lọc cao với các kênh chloride trên tế bào u não (glioma) mà không ảnh hưởng đến các tế bào lành.
Sự phát triển của CTX không phải là một "phương thuốc" chữa bách bệnh, mà là một công cụ y học chính xác. Một trong những ứng dụng đáng chú ý nhất là trong "Tumor Paint" (thuốc nhuộm khối u). Các nhà khoa học tại City of Hope đã gắn CTX với một chất huỳnh quang, tạo ra một hợp chất có khả năng làm cho các tế bào ung thư não "sáng lên" trong quá trình phẫu thuật. Điều này giúp các bác sĩ phẫu thuật phân biệt rõ ràng mô ung thư và mô não lành, cho phép họ cắt bỏ khối u một cách chính xác hơn, điều mà trước đây rất khó khăn chỉ dựa trên thị giác.
Một ứng dụng khác là trong liệu pháp tế bào CAR T, nơi CTX được sử dụng để điều hướng các tế bào miễn dịch đã được biến đổi gen đến tấn công các tế bào u não. Câu chuyện của Chlorotoxin cho thấy cách y học hiện đại khai thác tiềm năng của nọc bọ cạp: đó là một quá trình tinh chế, biến đổi hóa học để tối ưu hóa cấu trúc và tính ổn định , và sử dụng chúng cho một mục tiêu rất cụ thể và có kiểm soát.

Việc thương mại hóa nọc bọ cạp xanh Cuba không thể tách rời khỏi bối cảnh độc đáo của đất nước này. Trong nhiều thập kỷ, Cuba đã xây dựng một hệ thống y tế công cộng ấn tượng, tích hợp y học cổ truyền và tự nhiên (NTM) vào thực hành lâm sàng, giáo dục y tế và nghiên cứu. Nước này cũng đã phát triển một ngành công nghệ sinh học mạnh mẽ, được định hướng để phục vụ nhu cầu y tế công cộng và vượt qua các lệnh cấm vận.
LABIOFAM, một tập đoàn sản xuất dược phẩm và sinh phẩm của nhà nước Cuba, là đơn vị đã thương mại hóa nọc bọ cạp xanh thành sản phẩm Vidatox. Với chính sách "ngoại giao y tế," Cuba đã xuất khẩu các sản phẩm y tế và sinh học của mình sang hơn 95 quốc gia trên khắp thế giới. Điều này lý giải tại sao Vidatox ( Vida Plus ), một sản phẩm xuất phát từ y học dân gian, lại có mặt rộng rãi trên thị trường quốc tế.
Nghiên cứu về nọc bọ cạp xanh Cuba (Rhopalurus junceus) đã mở ra một hướng đi tiềm năng trong việc tìm kiếm các hợp chất chống ung thư mới. Các bằng chứng ở cấp độ tế bào cho thấy nọc độc của loài bọ cạp này có khả năng gây độc chọn lọc trên một số dòng tế bào ung thư, với các cơ chế đa dạng như gây chết tế bào và điều chỉnh kênh ion.