Trong lĩnh vực y học, việc tìm kiếm những phương pháp điều trị ung thư mới luôn là một cuộc đua không ngừng. Giữa các phác đồ điều trị truyền thống như hóa trị, xạ trị và phẫu thuật, những liệu pháp tự nhiên, đặc biệt là từ các loài động vật độc, thường thu hút sự chú ý đặc biệt. Một trong những ví dụ điển hình là việc sử dụng nọc bọ cạp xanh Cuba, loài Rhopalurus junceus. Loài bọ cạp này, được biết đến với tên gọi phổ biến là "blue scorpion" (bọ cạp xanh), là một loài đặc hữu của Cuba và một số khu vực ở Trung Mỹ.
Từ lâu, nọc của loài bọ cạp này đã được sử dụng trong y học dân gian Cuba như một liệu pháp thay thế trong điều trị ung thư. Sự quan tâm này đã vượt ra ngoài phạm vi địa phương khi Tập đoàn Dược phẩm Labiofam của Cuba phát triển các sản phẩm thương mại như Vidatox và Vidatox 30CH. Các sản phẩm này đã nhanh chóng lan truyền trên toàn cầu, với chính sách "ngoại giao y tế," Cuba đã xuất khẩu các sản phẩm y tế và sinh học của mình sang hơn 95 quốc gia trên khắp thế giới. Điều này lý giải tại sao Vidatox ( Vida Plus ), một sản phẩm xuất phát từ y học dân gian, lại có mặt rộng rãi trên thị trường quốc tế.
Báo cáo này được biên soạn với mục tiêu cung cấp một cái nhìn toàn diện và khách quan, phân tích sâu sắc các bằng chứng khoa học hiện có. Mục đích cuối cùng là trang bị cho người bệnh và gia đình họ những kiến thức cần thiết để đưa ra các quyết định điều trị sáng suốt, dựa trên sự thật khoa học, tránh lãng phí thời gian, tiền bạc và những rủi ro sức khỏe không đáng có.

Nọc của bọ cạp xanh Cuba, giống như nọc của các loài bọ cạp khác, là một hỗn hợp sinh học phức tạp chứa nhiều thành phần hoạt tính, bao gồm các protein, enzyme (như hyaluronidase và phospholipase), amino acid, muối vô cơ, và đặc biệt là các peptide. Các peptide trong nọc độc là những thành phần quan trọng nhất, đóng vai trò then chốt trong các tác dụng dược lý được nghiên cứu. Các nhà khoa học đã nhận diện được một số cơ chế tác động tiềm năng của những peptide này đối với tế bào ung thư, bao gồm: 

Một trong những cơ chế được nhắc đến nhiều nhất là khả năng tác động chọn lọc lên màng tế bào ung thư. Các peptide trong nọc bọ cạp thường có cấu trúc lưỡng cực (amphipathic) với một đầu mang điện tích dương và một đầu kỵ nước. Điều này cho phép chúng dễ dàng tương tác với màng tế bào ung thư, vốn có xu hướng mang điện tích âm hơn so với màng của tế bào khỏe mạnh. Sự tương tác này có thể làm thay đổi cấu trúc màng, gây ra các lỗ hổng (pore formation), từ đó phá vỡ tính toàn vẹn của tế bào ung thư và dẫn đến cái chết của chúng.
Ngoài ra, nọc bọ cạp còn được cho là có khả năng điều hòa các kênh ion trên màng tế bào ung thư. Các kênh ion, đặc biệt là kênh kali (
K+), kênh natri (Na+), và kênh clorua (Cl−) đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì chức năng và sự sống của tế bào. Các peptide trong nọc độc có thể hoạt động như một chất ức chế, khóa các kênh này, làm rối loạn dòng chảy ion qua màng và dẫn đến cái chết của tế bào ung thư. Một ví dụ nổi tiếng là Chlorotoxin, một peptide từ nọc bọ cạp
Leiurus quinquestriatus, đã được chứng minh là có khả năng khóa các kênh Cl− trong tế bào ung thư não (glioma). Mặc dù Chlorotoxin không phải là peptide từ bọ cạp xanh Cuba, cơ chế này cho thấy tiềm năng chung của các peptide trong nọc bọ cạp trong điều trị ung thư.

Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đã chỉ ra rằng nọc bọ cạp xanh Cuba có khả năng gây ngừng chu kỳ tế bào ung thư ở một giai đoạn cụ thể. Chu kỳ tế bào là một quá trình được kiểm soát chặt chẽ, cho phép các tế bào sinh trưởng và phân chia. Tuy nhiên, ở các tế bào ung thư, quá trình này bị rối loạn dẫn đến sự tăng sinh không kiểm soát. Dữ liệu thực nghiệm cho thấy nọc bọ cạp xanh có thể gây ra hiện tượng ngừng chu kỳ tế bào ở pha G2/M đối với các dòng tế bào ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC) như A549 và NCI-H460. Việc ngăn chặn tế bào phân chia ở giai đoạn này cuối cùng có thể dẫn đến cái chết của chúng.
Ngoài ra, nọc bọ cạp còn được nghiên cứu về khả năng kích hoạt quá trình chết tế bào theo chương trình (apoptosis). Apoptosis là một cơ chế tự nhiên giúp cơ thể loại bỏ các tế bào không mong muốn hoặc bị tổn thương. Nghiên cứu đã cho thấy nọc bọ cạp xanh có thể gây ra apoptosis, một cơ chế được xem là hiệu quả trong việc loại bỏ tế bào ung thư mà ít gây hại cho các tế bào xung quanh. Một nghiên cứu khác còn gợi ý rằng quá trình chết tế bào này có thể độc lập với các enzyme caspase, đồng thời kích hoạt protein AIF đóng vai trò quan trọng trong apoptosis.

Phân tích toàn diện các dữ liệu và thông tin hiện có về nọc bọ cạp xanh Cuba cho thấy một bức tranh đầy màu sắc. Các nghiên cứu in vitro đã cung cấp những bằng chứng sơ bộ đầy hứa hẹn về khả năng chống ung thư của một số peptide trong nọc độc, đặc biệt là thông qua các cơ chế gây độc tế bào chọn lọc, ức chế chu kỳ tế bào và tăng sinh mạch máu.
Tiềm năng của các peptide từ nọc bọ cạp vẫn là một lĩnh vực nghiên cứu hấp dẫn. Để xác định giá trị thực sự của chúng, cần có các nghiên cứu chuyên sâu hơn để phân lập và xác định chính xác các peptide có hoạt tính, đồng thời thực hiện các thử nghiệm lâm sàng đối chứng, ngẫu nhiên, quy mô lớn để đánh giá hiệu quả và độ an toàn một cách khoa học và đáng tin cậy.